Γυναικοκτονίες: “Ναι, αλλά γιατί δε λέμε και ανδροκτονίες;”

Ακόμη και εν έτει 2021, η «γυναικοκτονία» δεν έχει υιοθετηθεί από το σύνολο της κοινωνίας. Η αστυνομία καταγράφει ποσοτικά τα στοιχεία που αφορούν σε ανθρωποκτονίες και όχι με ποιοτικούς όρους, οπότε εντοπίζεται δυσκολία στην καταγραφή των γυναικοκτονιών. Δεν αναφέρονται, δηλαδή, στους φακέλους της αστυνομίας τα κίνητρα του δράστη. Οι γυναικοκτονίες στην πλειοψηφία τους συμβαίνουν μέσα στο σπίτι, πίσω από κλειστές πόρτες. Δράστες είναι σύζυγοι, πατεράδες, φίλοι, γιοί και άνδρες που έχουν μπολιαστεί με τα πατριαρχικά στερεότυπα της κοινωνίας.

Τα ποσοστά γυναικοκτονίας διαφέρουν ανάλογα με την κάθε χώρα, αλλά από τις χώρες με τα 25 υψηλότερα ποσοστά γυναικοκτονίας, το μεγαλύτερο ποσοστό είναι στη Λατινική Αμερική.  Συνολικά, τα δεδομένα σχετικά με τη γυναικοκτονία σε όλο τον κόσμο είναι φτωχά και συχνά οι χώρες δεν αναφέρουν διαφορές μεταξύ των φύλων στις στατιστικές δολοφονιών. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία στη Δυτική Ευρώπη, το μέσο ετήσιο ποσοστό είναι 0,4 θύματα γυναικοκτονίας για κάθε 100.000 γυναίκες. Οι χειρότερες καταστάσεις εντοπίζονται στο Μαυροβούνιο, τη Λιθουανία και τη Λετονία. Στις περισσότερες χώρες, ο σύντροφος είναι ο πιο συνηθισμένος δράστης, αλλά υπάρχουν εξαιρέσεις: στη Λιθουανία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η πλειοψηφία των γυναικοκτονιών διαπράττονται από μέλη της οικογένειας. Επίσης, ενώ τα αρσενικά θύματα ανθρωποκτονίας μειώθηκαν απότομα τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των γυναικών που δολοφονήθηκα στην Ευρώπη, όχι απαραίτητα στα χέρια ενός συντρόφου ή μέλους της οικογένειας, παραμένει σταθερός, με ελαφρά αύξηση από το 2013 έως το 2015.

Η πιο διαδεδομένη μορφή γυναικοκτονίας στον κόσμο είναι αυτή που διαπράττεται από έναν οικείο σύντροφο μιας γυναίκας. Διαφορετικές περιοχές του κόσμου βιώνουν διαφοροποίηση σε γυναίκες, δηλαδή, η Μέση Ανατολή και η Νότια Ασία έχουν υψηλότερα ποσοστά δολοφονίας τιμής: η δολοφονία γυναικών από την οικογένειά τους λόγω πραγματικής ή υποτιθέμενης σεξουαλικής ή συμπεριφοράς παραβίασης όπως μοιχεία, σεξουαλική επαφή ή ακόμη και βιασμός, Ένα κοινό κίνητρο που προκαλεί τους άνδρες να σκοτώσουν τους οικείους συντρόφους τους είναι η ζήλια, αποτέλεσμα των ανδρικών προσπαθειών να ελέγχουν και να κατέχουν τις γυναίκες για να επιδείξουν ιδιοκτησία και να ενισχύσουν την πατριαρχία.

Συχνά, αμφισβητείται η αναγκαιότητα ορισμού της δολοφονίας γυναικών από τη γενική ανθρωποκτονία.. Στην Ελλάδα, τα «εγκλήματα τιμής» μέχρι το 1960 έγιναν «εγκλήματα αγάπης» από το 1970 κι έπειτα. Λίγες πληροφορίες έχουμε για γυναικοκτονίες τη δεκαετία του ’70. Η κοινωνία ήταν βαθιά πατριαρχική, τα εγκλήματα γίνονταν πίσω από κλειστές πόρτες, όλοι γνώριζαν και κανείς δεν μιλούσε. Ήταν κοινωνικά αποδεκτό ότι ο άνδρας του σπιτιού έχει κάθε εξουσία και κάθε δικαίωμα πάνω στη γυναίκα. Τη δεκαετία εκείνη καταγράφηκε μόνο μια περίπτωση γυναικοκτονίας, όταν ο Βασίλης Λυμπέρης σκότωσε γυναίκα και πεθερά. Το έγκλημα αποκαλύφθηκε και απασχόλησε λόγω του ότι ήταν πολλαπλό και είχε φριχτές ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Αλλά και τις επόμενες δυο δεκαετίες, του ’80 και ’90, οι πληροφορίες για εγκλήματα γυναικών έρχονταν με το σταγονόμετρο και δημοσιεύονταν εκείνες που θα προσέλκυαν περισσότερο αναγνωστικό κοινό, λόγω της τραγικότητας τους. Την δεκαετία του 2000 τα εγκλήματα γυναικών που δημοσιεύονται αυξάνονται σταδιακά. Από τη δεκαετία του ’90 κι έπειτα, όπου άρχισαν οι γυναίκες να αποκτούν περισσότερα δικαιώματα, ολοένα και περισσότερο γίνονταν γνωστές υποθέσεις βίας και κακοποιήσεων εναντίον τους. Έλενα Σατούλοβα, Άννα Νικολάου, Κική Κούσογλου ήταν οι τρεις μεγαλύτερες υποθέσεις γυναικοκτονιών που καταγράφηκαν και απασχόλησαν τα μέσα. Την δεκαετία 2010-2020 τα εγκλήματα κατά των γυναικών που σόκαραν το πανελλήνιο αυξήθηκαν ραγδαία.

Τα ΜΜΕ δεν χρησιμοποιούν την λέξη «γυναικοκτονία». Χρησιμοποιούν την φράση «έγκλημα πάθους». Φτιάχνουν ρεπορτάζ για γυναικοκτονίες και τα στολίζουν με κλισέ εκφράσεις που στοχεύουν στο συναίσθημα, πατώντας σε στερεότυπα. Στον δημοσιογραφικό λόγο συναντάμε εκφράσεις όπως «η αγάπη όπλισε το χέρι του δράστη», «ερωτική τραγωδία», «έγκλημα πάθους», «η ζήλεια τον κυρίευσε», «άνθρωποι που σκότωσαν το όνομα της αγάπης», «η ζήλεια τον τύφλωσε», «ζήλευε παθολογικά», «εκδίκηση, ζήλεια, πληγωμένος εγωισμός ή συναισθηματική φόρτιση». Ακόμα και εν έτει 2021, κυκλοφορούν τίτλοι όπως «Τη σκότωσα γιατί την αγαπούσα πολύ – Τι κρύβεται πίσω από τα εγκλήματα πάθους». Σε δολοφονίες ανδρών με θύτες γυναίκες, δε συναντώνται όλα τα παραπάνω που κρύβουν σεξιστικά στερεότυπα μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Πρόκειται για αντιλήψεις περασμένων αιώνων που ήθελαν τη γυναίκα να ανήκει στον άνδρα και εκείνος να έχει κάθε δικαίωμα πάνω της. Αντιλήψεις που στερούσαν κάθε ελευθερία από τη γυναίκα, την οποία έβλεπαν ως το «αδύναμο φύλο».