Παρεξηγημένες μάγισσες της ελληνικής μυθολογίας

Ήταν όμως η Κίρκη μια τρελή γυναίκα που αρεσκόταν να μεταμορφώνει κάθε άντρα που έφτανε στο νησί της σε γουρούνι έτσι για το καπρίτσιο της; Κι ήταν άραγε η Μήδεια μια παθιασμένη γυναίκα που πάνω στη φούρια της να πάρει εκδίκηση, σκότωσε τα παιδιά της; Έχει ιδιαίτερη σημασία ποιος και σε ποια δομή κοινωνίας έχει αφηγηθεί την ζωή τους και κάτω από ποιο πρίσμα.

Γνωρίζουμε για την Μήδεια από την τραγωδία που έγραψε ο Ευριπίδης το 431 π.Χ. και για την Κίρκη από την Οδύσσεια του Ομήρου που καταγράφηκε επίσημα γύρω στο 560 με 510 π.Χ. επί τύραννου Πεισίστρατου. Μάγισσες που συγγενεύουν μεταξύ τους και προέρχονται από την λιγότερο γνωστή και παράξενη προ-ολύμπια εποχή, πριν δηλαδή εδραιωθεί η λατρεία του Δωδεκάθεου.

Η τραγωδία της Μήδειας ήταν πρωτοπόρα για την εποχή της καθώς ήταν και συνεχίζει να είναι ταυτόχρονα συναρπαστική και απεχθής στο κοινό. Δίνει στους θεατές την ευκαιρία να εξετάσουμε τα πιο σκοτεινά μας ένστικτα και τις βαθιά εδραιωμένες πεποιθήσεις μας για απόδοση δικαιοσύνης. Ακόμα κι αν έχει γραφτεί αιώνες πριν το φεμινιστικό κίνημα, είναι χωρίς αμφιβολία ένα φεμινιστικό κείμενο.

Μετά το διαζύγιό της με τον Ιάσωνα, η Μήδεια, η ξενοφερμένη κόρη του μάγου Αιήτη απ’ την Κολχίδα, θεωρείται μια γυναίκα από δεύτερο χέρι ενώ ο Ιάσωνας δεν πρόκειται να υποστεί καμία συνέπεια παρά το ότι πάτησε τους όρκους του. Η σφαγή των δύο γιων της μπορεί να θεωρηθεί ως συμβολική επαναστατική πράξη ενάντια στην καθυπόταξη των γυναικών: βάζει τέλος στην επόμενη γενιά καταπιεστών. Αν κι εγώ προτιμώ την εκδοχή του Γιάννη Σπανδωνή στο βιβλίο «Τα δόντια του δράκου» που θα σας αναφέρω παρακάτω.

Κάτι που σόκαρε την τότε Αθηναϊκή κοινωνία ήταν το ότι μετά την σφαγή των παιδιών της, ο Ευριπίδης την βάζει να σώζεται από το άρμα του παππού της, του Ήλιου. Σύμφωνα με τους τότε νόμους, το να αφήνεις μια εγκληματία να αποδράσει κατά αυτόν τον τρόπο, ήταν αδιανόητο ενώ η τιμωρία της θα έπρεπε να ήταν ο θάνατος. Αντίθετα ο Ευριπίδης την αφήνει να απολαμβάνει το άσυλο του βασιλιά Αιγέα και να κάνει κιόλας οικογένεια μαζί του, γι’ αυτό κιόλας δέχτηκε αυστηρή κριτική απ’ τον Αριστοφάνη γι’ αυτή του την επιλογή πλοκής.

Στην τραγωδία ο ποιητής περιγράφει με συγκλονιστική λεπτομέρεια το πόσο βασανιστικό ήταν να είσαι γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα. Όταν έγραφε την τραγωδία σίγουρα δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι περιστάσεις που περιέγραφε θα υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα και σε αρκετές κουλτούρες του σύγχρονου κόσμου.

Ο Όμηρος πάλι δεν εστιάζει καθόλου στο ψυχογράφημα της Κίρκης, αδερφής του Αιήτη και θεία της Μήδειας. Την παρουσιάζει με το στερεότυπο της αλλοπρόσαλλής μάγισσας που είναι μοχθηρή έτσι απλά για να είναι. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι ήμουν 10 χρονών όταν άκουσα πρώτη φορά τον μύθο της Κίρκης κι είπα: «ε, δεν μπορεί να μεταμόρφωνε τους άντρες σε γουρούνια έτσι για το κέφι της, κάτι θα της έκαναν». Ευτυχώς η Madeline Miller φρόντισε να αποδομήσει όλα εκείνα τα στοιχεία της εποχής που συνθέτουν τον μύθο της ξακουστής μάγισσας και να δομήσει έναν χαρακτήρα- σύμβολο

Στοιχεία βιβλίου

Τίτλος: Κίρκη

Συγγραφέας: Madeline Miller

Εκδόσεις: Διόπτρα

Σελίδες: 541

ΙSBN: 978-960-605-606-2

Όπως έκανε η Miller επιτυχημένα στο «τραγούδι του Αχιλλέα», έτσι κι εδώ καταφέρνει τα ενώσει τα νήματα πολλών μυθικών ιστοριών και προσώπων σ’ένα χορταστικό και γεμάτο λυρικές περιγραφές μυθιστόρημα με κεντρική ηρωίδα μία από τις πολλές και παραμελημένες κόρες του τιτάνα Ήλιου. Η Κίρκη περνάει την παιδική της ηλικία μοναχικά στο παλάτι του πατέρα της και τα αδέρφια της, η Πασιφάη και ο Πέρσης  την κοροϊδεύουν για την ανθρώπινη φωνή της και της κάνουν τον βίο αβίωτο. Μετά από καιρό που γεννιέται ο αδερφός της ο Αιήτης, βρίσκει ένα απάγκιο στη συντροφιά του μα όταν εκείνος φεύγει για να χαράξει την δική του πορεία, μένει και πάλι μόνη της να παλεύει για μια θέση σε έναν κόσμο ανάμεσα σε θνητούς και θεούς. Όπως γίνεται συνήθως, ως ερωτευμένη γυναίκα υπολογίζει λανθασμένα τις προθέσεις ενός θνητού και υπερβαίνει τα όρια που έχει θέσει ο τιτάνας πατέρας της. Ταυτόχρονα όμως βρίσκει και την αληθινή της υπόσταση. Την υπόσταση της γυναίκας που μπορεί να σε μεταμορφώσει με βοτάνια και ξόρκια. Δύναμη που φοβούνται ακόμα κι οι θεοί γι’ αυτό στην προσπάθεια του τιτάνα Ήλιου να βρει μια ισορροπία με τον Δία, αποφασίζεται η Κίρκη να εξοριστεί για πάντα στο νησί της Αίας.

 Κι από εκεί ξεκινά ένα συναρπαστικό ταξίδι αυτογνωσίας της Κίρκης, γνωρίζοντας την έπαρση των θεών, τις απαισιότητες των θνητών, και συναντώντας συναρπαστικούς χαρακτήρες όπως τον Δαίδαλο και τον Οδυσσέα. Αυτό που βρήκα εκπληκτικό στο βιβλίο είναι ο αριστουργηματικός τρόπος της Miller να μεταμορφώσει τους επικούς ήρωες που γνωρίζουμε από την μυθολογία σε χαρακτήρες με ανθρώπινη υπόσταση και βάθος. Για παράδειγμα ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ως ένας άντρας με μεταπολεμικό σύνδρομο που δεν βρίσκει πουθενά γαλήνη. Η Πηνελόπη εμφανίζεται να έχει πολλά κοινά με την Κίρκη παρά τον τελείως διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο διάλογος της Μήδειας με την Κίρκη όταν έρχεται στο νησί της θείας για να ικετέψει έλεος. Οι γονεϊκές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων που γνωρίζουμε πολύ επιφανειακά από την μυθολογία, εδώ εξετάζονται υπό το πρίσμα της σύγχρονης σκέψης μα διατηρώντας την μαγευτική αφήγηση του μύθου όπου χρειάζεται. Σίγουρα διαβάζοντας το θα διαπιστώσετε ότι η Κίρκη κατάφερε να μεταμορφώσει κι εσάς χωρίς να το καταλάβετε!

Στοιχεία βιβλίου

Τίτλος: Τα δόντια του δράκου

Συγγραφέας: Γιάννης Σπανδωνής

Εκδόσεις: Ωκεανός

Σελίδες: 346

ΙSBN: 978-618-5284-39-8

Τα δόντια του δράκου ξετυλίγουν την ζωή της Μήδειας από το σημείο που διαισθάνεται ότι ο Ιάσωνας θα την αφήσει για μια νεότερη, ομορφότερη και κυρίως ντόπια πριγκιποπούλα. Το βιβλίο εξιστορεί με γλαφυρό τρόπο τα όσα συνέβησαν στην Αργοναυτική εκστρατεία όπως τα έζησε εκείνη. Μια κοπέλα που ερωτεύτηκε παράφορα και για τα μάτια ενός ξένου, αψήφησε τον πατέρα της, έφυγε από τη χώρα της και συνέργησε σε εγκλήματα. Στην καινούρια χώρα όμως που πήγε, την Ελλάδα, η θρησκευτική λατρεία έχει πατριαρχικό χαρακτήρα και οι κάτοικοι του Άργους την αντιμετωπίζουν εξαρχής ως την ξένη κι αλλόθρησκη γυναίκα που θα φέρει την κατάρα στον τόπο. Η Μήδεια εμφανίζεται αρχικά φανατισμένη με την πίστη της στην Τριπλή Θέα (Κόρη-Μητέρα-Γραία) και κάνει τα πάντα για να μην προσπεραστεί η λατρεία της απ’ τους νεοφερμένους θεούς του Ολύμπου.  Ο Ιάσωνας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κι όταν την περιφρονεί, γίνεται θηριώδης και βάναυση όπως ένα απ’ τα πρόσωπα της Τριπλής Θεάς.

 Προτείνω το βιβλίο για δύο λόγους: Οι περισσότεροι έχουμε μια στείρα εικόνα για τους αρχαίους μας ήρωες χωρίς μυρωδιές, γεύσεις και την απλότητα της καθημερινής ζωής.  Ο Γιάννης Σπανδωνής καταφέρνει να αλλάξει αυτή την εικόνα και να την εμπλουτίσει με μια αφήγηση χωρίς περικοπές, ενδεδυμένη με μπόλικες πιπεράτες ερωτικές λεπτομέρειες όσον αφορά την λατρεία της σάρκας. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι σε βάζει σε αναρωτηθείς μήπως τα κακουργήματα της Μήδειας ήταν πανάρχαιες σεληνιακές λατρείες θανάτου – αναγέννησης που από αντιπαλότητα προς την παλιά θρησκεία παρερμηνεύθηκαν. Το σίγουρο είναι ότι ο συγγραφέας κατορθώνει να εξετάσει όλες τις πλευρές της σε ένα χορταστικό μυθιστόρημα δείχνοντας τον δρόμο στους νεότερους συγγραφείς πώς ο Ελληνικός πολιτισμός δεν περιλαμβάνει μόνο τις σοφιστείες του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ήταν και η καθημερινή ζωή, με όλες τις ελευθεριώδεις συμπεριφορές που ο καθωσπρεπισμός μας απέκρυψε.  Ήταν και οι ιερές πρακτικές και τελετουργίες, τα σεξουαλικά όργια που αποσιωπήσαμε.